Türkçe'de Olmayan Sesler ve Gösterilişi

Yörede, Türkçe'de olmayan 8 tane ses kullanılmaktadır. Bu sesleri de Laz Alfabesi'yle gösterebilmekteyiz, ki şu harflerle gösterilmektedir: Ğ, GY, X, Ǩ, KY, Ť, Ž, Ʒ'dir. Aynı şekilde, Türkçe'deki I, Ö, Ü seslileri de yörede görülmez veya nadir görülür. Şimdi bahsettiğimiz 8 sesi tanıyalım:

Ğ ğ: Türkçe'deki Yumuşak Ge harfiyle sadece şekilsel benzerliği vardır. Türkçe'dekinin aksine daha baskın bir telâffuzdadır. 
Örn: ğes Keskin soğuk - ğurti Kilolu, topluca.

GY gy: G (ince) ve y seslerinin birlikte söylenmesiyle elde edilir. Genellikle Türkçe'den geçen kelimelerde görülür.
Örn: gyul Gül - gyuneş Güneş

X x: Boğazdan çıkan hırıltılı ẖ sesidir. Arapça'daki 'خ' (hı) harfiyle aynı telâffuzdadır. Azerice ve Kürtçe'de de 'x' harfiyle gösterilmektedir.
Örn: xutumi Gırtlak borusu - xaxali Barbunya

Ǩ ǩ: Fırlatmalı 'k' sesidir. Lazca'dan geçen bu ses, Türkçe'deki 'k' sesinden biraz daha kalındır.
Örn: ǩizletmek Birinden saklamak - ǩiti ǩiti Yavaş yavaş, ağır ağır.

KY ky: K (ince) ve y seslerinin birlikte söylenmesiyle elde edilir. GY sesi gibi genellikle Türkçe'den geçen kelimelerde görülür.
Örn: kyoy Köy - kyebair Çok büyük

Ť t̆/ ť: Türkçe'deki t'den biraz daha sert söylenir.
Örn: lit̆a Bir çeşit ot - t̆iǩani Keçi

Ž ž (ʣ): D ve z seslerinin birlikte söylenmesiyle elde edilir.
Örn: žazi Kurnaz (kız) - žizlavit Ayağa giyilen siyah lastik.

Ʒ ʒ (ʦ): T ve s seslerinin birlikte söylenmesiyle elde edilir.
Örn: ʒaʒa Yaprak - ʒupi Çalı

Burak Çomoğlu

Yeni eklenen kelimeler (29Ağustos14)

beydava: Beddua.
ʒaʒa (çaça): Yaprak.
ʒaxra (çahra): Cevizten imal oyuncak.
ʒapula (çapula): İleri geri konuşan.
ʒixa (çiha): Bir tür kuş.
ʒuxa (çuha): Kışın kadınların giydiği kazak.
encami: İki şık arasında.
feʒan (feçan): Mezarlığa dizilen tahta.
gerdel: Hayvanlara yem konulan kap, kazan.
ğaʒo (ğaço): Çekirge kuşu. Atmaca tutmak için ağa konulur.
xamuʒara (hamuçara): Çilek.
xanker (hanker): Paslanmış, işi bitmiş.
xep yemek: İlaç almak, yutmak.
xerteş, xertoş (herteş, hertoş): Kepek.
xoşmer (hoşmer): Mısırunu muhlaması.
iskarpin: Ayakkabı.
kesilmek: Kurban olmak (bkz. ünlemler)
krizma etmek: Derin kazmak.
kokali: Dizden aşağısı.
kopadi: Kendir ipi.
korme, kormi: Kütükten oturak. Tabure.
kuʒkun (kuçkun): Kalça.
kuʒkun kirilmasi: Kalçaların ağırması.
kukari: Eğri.
kukudi: Baykuş (?).
kumbuli: Tepeleme doldurma. /^\  <<bu şekilde.
kumişi: Kestanenin dikenli dış kısmı.
laplup atmak: İleri geri konuşmak, atıp tutmak.
lenger: Bakırdan yapılmış büyük sahan.
maraz: Epilepsi.
mizari: Cevizin dış (yeşil) kabuğu.
mol (l harfi kalın): Ağaç budaması, alaf (Hem.)
mux (muh) burn: Uzun burun.
mux (muh) baş: Sivri baş.
muşmulla: Yenidünya.
nayla (Laz.): Serander, evlerin dışında bulunan tahtadan imal yapı, kiler.
pelkyi, pelki: Pileki.
pelit: Peynir koloti.
peton: Beton.
pezmurde: Pejmürde.
pifoli (Laz.): Fol, tavuğun yumurtlaması için (tavuğun yumurtladığı yere) bırakılan tek yumurta. (Lazca'sı: p̌ifoli)
puli: Civciv. (Lazca'da: p̌ulina, p̌uliǯa, ǯip̌uli)
purde: Üzümleri yiyen, gelincikten küçük fareye benzer bir hayvan.
raxna ketane: Örümcek ağı.
seyreklemek: Ekini ayıklamak.
sitluk: Islık (çalmak).
taxra (tahra) burn: Eğri burun.
uyuğu gelmek: Uykusu gelmek.
zerdali: Tüysüz sert şeftali, nektar.

Lazca'dan geçen bazı kelimeler

abril, ap̌ril: Nisan.
3ağana, 3ağanoz (çağana, çağanoz): Yengeç. (Lazca: ç̌ağana)
3i3ili (çiçili): Solucan.
ğezep (Laz.): Baş belâsı.
horum, xorum: Rum. Lazca'da "Yunan" anlamında da kullanılır.
xoxol (hohol) olmak: Birbirine karışmak, içiçe girmek.
xoxori (hohori): Karışmış, birbirine dolanmış.
Xustiyana (hustiyana): Aralık (ayı).
kopel, kopeli: Anası babası belli olmayan, piç.
kotori: Sıçmak.
laxo (laho): Mezgit.
lobiya: Fasülye.
Mapavri: Çayeli.
puğar: Pınar, çeşme.
raxna (rahna): Örümcek.
timya: Az, nadir bulunan. Çok olmayan. (Örn. "Timya midu, az daha koy da!?" bir yemek az konulduğunda, yemeği koyana kızma ifadesidir.)
viʒe (viçe): Fındıklı ilçesi.

Yeni eklenen kelimeler (13Temmuz14)

aposkal: Yapmakla mükellef olunan iş.
apsimati: Cansız, beyaz kıvılcım.
ateşluk: Eski evlerde ateş yakılan yer.
atiçi: Yeni çiçek açan salatalık.
aykirilamak: Yan tarafa doğru gitmek.
aykiri almak:
aʒal (açal): Öküzün küçüğü.
başukari: Baş yukarı.

becit: Hemencecik.
bet: Çirkin.

beyinmek: Büyümek.
binam: Yavrum.
boğanmak: Duygusallaşmak.
boğun: Bugün.
buzakluk: İnek rahmi.
caris etmek: Bıkmak.
celep: Kavurma yapmak için alınan inek. Sütü sağılmaz.
çaşutluk etmek (Uygurca): 1. Fesatlık etmek. 2. Çöpçatanlık yapmak.
3ixa (çiha): Alakarga.digina (Laz.): Küçük sepet. (Lazca'da: t̆iǩina)
fufudi: Sivilce.
hafta:Semt pazarının kurulduğu gün.
haloti: Balgam.
xon etmek: Yakmak.
kamli: Çay filizi.
kukari: Ucu çatallı değnek.
kumuşi: Kestane kabuğu.
kupli: Kilit, asma kilit.
kuplika: Hıçkırık.
kutali: Sopa, odun parçası.
ǩevi [Arp. (قويّ)'den]: Sağlam.
mux (muh): Çivi.
piştof: Tüfek, tabanca.
pormo: Erken alınan (sürüm).
puli: Bebek.
puur3e (puurçe): Soya fasulyesi.
sumarluk: Geç alınan (sürüm).
sumara kalmak: Geç kalmak.
tamli: Çay bitkisi.
tikilamak: Teşvik etmek.
vardani göz: İri göz.
usti donmek: Başı dönmek.

"Ʒ" (ts/ ç) harfinden bazı kelimeler

Ʒ* harfinden bazı kelimeler (*t ve s harflerinin birlikte söylenmesiyle elde edilir.)

ʒaʒa (çaça): Yaprak.
3afi (çafi): Gübreleri atmak için kullanılan dişli kürek.
3afilamak (çafilamak): Tırmalamak.
3ağana, 3ağanoz (çağana, çağanoz) (Laz.): Yengeç. (Lazca: ç̌ağana)
ʒaxra (çahra): Cevizten imal oyuncak.
ʒapula (çapula): İleri geri konuşan.
3engla (çengla): Şımarık, erkeklere kuyruk sallayan kız.
3i3ili (çiçili) (Laz.) : Solucan.ʒixa (çiha): Alakarga.
3itari (çitari): Horozun ibiği.
ʒuxa (çuha): Kışın kadınların giydiği kazak.
3upi (çupi): Çalı.

Hayvan İsimleri

Hayvan isimleri

Papatika: Fndık yeşil kokarcası, osuruk böceği (Palomena prasina)

 Fafatara: Kelebek

Ateiça: Ateş böceği. (Photinus pyralis)

Şepidi: Yaban arısı. (Philanthus triangulum)

Koʒantara (koçantara): Danaburnu. (Gryllotalpa gryllotalpa)

Koxlidi (kohlidi): Sümüklü böcek. 

3ağana, 3ağanoz (çağana, çağanoz): Yengeç. (Carcinus aestuarii)
Lazca'da: ç̌ağana

 Ğanža (ğanca): Kene. (Ixodes ricinus)
 Lazca'da: ğanç̌ǩa

Kolistara: Kertenkele. (Ophisaurus apodus)

Xapsi: Hamsi. (Engroulis engroulis)

Laxo (laho) (Laz.): Mezgit. (Merlangius euxmus)

Xoxor (hohor): Baykuş.

Marko: Erkek kedi.
Masti: Dişi kedi.

Pardi: Erkek çakal. (Canis aureus)
Lazca'da: lap̌arde

Raxna (rahna) (Laz.): Örümcek.
Ketane: Örümcek ağı.



Ortikoman: Bıldırcın kılavuzu. (Crex crex)

Buldurži, buldurci: Bıldırcın. (Coturnix coturnix)

Ğaʒo, ğaço (Laz.): Çekirge kuşu. (Lanius)

"G, Ğ" ve "GY" harflerinden bazı kelimeler

G, Ğ ve GY* harflerinden bazı kelimeler

gerdel: Hayvanlara yem konulan kap, kazan.
ğaʒo (ğaço - ğatso): Çekirge kuşu. Atmaca tutmak için ağa konulur. (Lazca'da ğaç̌o)
ğalalais: Çok bağırmak.
ğalata: Yalı mahallesi'nin eski adı. (Çayeli)
ğanža (ğanca - ğandza): Kene.
ğariks etmek (açlıktan): Karnı zil çalmak.
ğelez, ğeloz (Hemşin): Kertenkele.
ğes: Buz, keskin soğuk.
ğezep (Laz.): Baş belâsı.
ğinca ğinc: Hınca hınç.
ğurti: Kilolu, topluca.

gyoz: Göz.
gyul: Gül.
gyuneş: Güneş.

______________________________
*Lazca'nın Fındıklı, Arhavi ve Hopa diyalektlerinde kullanılır. G (ince okunur) ve Y seslerinin birlikte çıkartılmasından elde edilir. Lazca'da â, ö ve ü sesleri olmadığı için onları karşılar. Örneğin: "gyulva (batı)=gülva" gibi. Aynı kullanım yukarıdaki kelimelerde de vardır.

"K" ve "KY" harfinden bazı kelimeler

K ve KY* harfinden bazı kelimeler

kada: Kadar.
kamli: Çay filizi.
kavara: Gaz, yellenme (argo).
kebair, kyebair (Arp.): Çok büyük.
kekul: Kâkül.
kerez: Kiraz.
kesilmek: Kurban olmak (bkz. ünlemler)
kindi: İkindi.
kocaman: Yaşlı (erkek).
koʒantara (koçantara): Danaburnu.
kofi: Sağır.
koxlidi (kohlidi): Sümüklü böcek. 
kokali: Dizden aşağısı.
koloti peyniri: 
kolistara: Kertenkele.
koliva: Mısır.
koma: Yolun kenarındaki yokuş, bayır veyâ uçurum.
koma kudus: Delice (akan).
komsilamak: İspiyonlamak.
koncoloz: Kocakarı soğukları.kopadi: Kendir ipi.
kopel, kopeli (Laz.): Anası babası belli olmayan, piç.
korkoti: 1. Kalın, iri. 2. Mısır kırması.
korme, kormi: Kütükten oturak. Tabure.
korpadi: Kısa ve iri.
kotori (Laz.): Sıçmak.
kovermek: 1. Bırakmak. 2. Salmak, salıvermek.
krizma etmek: Derin kazmak.
kuʒkun (kuçkun): Kalça.
kuʒkun kirilmasi: Kalçaların ağırması.
kuʒuk (kuçuk): Küçük.
kukari: 1. Ucu çatallı değnek. 2. Eğri.
kukma (Hemşin): Gügüm.
kukudi: Baykuş (?).
kukul: File.
kukuli: Ponpon.
kukuş:
kumbuli: Tepeleme doldurma. /^\  <<bu şekilde.
kumuşi, kumişi: Kestanenin dikenli dış kısmı, kabuğu.
kunduri: Tabure.
kupas koymak: Yüzükoyun koymak.
kupli: Kilit, asma kilit.
kuplika: Hıçkırık.
kutali: Sopa, odun parçası.
kutuli baş: Yalnız, tek başına.
kuvari: Kuru incir.
kuviʒa, kuyiʒa (kuviça, kuyiça): Meyve toplama sepeti.
kuyis: 1. Bağırmak. 2. Çığlık atmak.
kuzine: Fırınlı soba
kokali: Diz.

kyoy: Köy.

___________________

*Lazca'nın Fındıklı, Arhavi ve Hopa diyalektlerinde kullanılır. K (ince okunur) ve Y seslerinin birlikte çıkartılmasından elde edilir. Lazca'da â, ö ve ü sesleri olmadığı için onları karşılar. Örneğin: "kyolapi (yukarı yolla)=kölapi" gibi. Aynı kullanım yukarıdaki kelimelerde de vardır.

Aylar

Yörede Rumî takvim kullanılır ve Rumî tavim milâdî takvimin 14 gün gerisinden gelir. Mevsimlik olaylar Rumî takvime göre belirlenir.

xustiyana, xustiyanar (hustiyana, hustiyanar): Aralık.
yengiyil: Ocak.
kuʒuğayi: Şubat.
mart: Mart.
april, abril (Laz.): Nisan.
mayis: Mayıs.
ǩirezayi, kirezayi: Haziran.
ʒuruğayi (çuruğayi): Temmuz.
ağustoz: Ağustos.
istavrit: Eylül.
oxtori (ohtori) (Laz.): Ekim.
uzumayi: Kasım.

Bazı Deyimler

Ağlamak gülmeğun kardaşidu:
Bi sepet soylemek:
Korkma kişin kişinden, kork Abril'un beşinden:
Kuyis ğalalais etmek: